Gotowość szkolna – jak ją ocenić i co należy
jako rodzic wziąć pod uwagę?
Gotowość szkolna była i nadal jest przedmiotem badań wielu psychologów i pedagogów. W Polsce zagadnieniem tym zajmowali się między innymi M. Radlińska, S. Szuman, M. Przetacznikowa, M. Muszyński, B. Wilgocka-Okoń, W. Okoń, A. Brzezińska, S. Słyszowa i dlatego możemy spotkać wiele definicji tego pojęcia.
Na szczególną uwagę zasługują rozważania S. Schumana profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, który już w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku gotowość szkolną rozumiał jako „osiągnięcie przez dzieci takiego rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej” [1], a także twierdził, że „brak należytego rozwoju w jednej dziedzinie pociąga zwykle za sobą zahamowania, zboczenia i nieprawidłowości w rozwoju całej osobowości danego dziecka” [2].
Z kolei W. Okoń, przychylając się do definicji S. Szumana, zwrócił uwagę na znaczenie rozwoju emocjonalnego dziecka i dlatego określił dojrzałość szkolną jako „osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej [3]”.
Zdaniem współczesnych nauczycieli akademickich i pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, prof. dr hab. Ewy Jarosz oraz prof. dr hab. Ewy Wysockiej, „dojrzałość, gotowość czy zdolność dziecka do podjęcia nauki szkolnej, to pojęcia zamiennie używane w literaturze przedmiotu w celu określenia stanu rozwoju dziecka wchodzącego w nowy i niezwykle ważny okres jego życia, w którym musi sprostać nowym wymaganiom i oczekiwaniom ze strony otoczenia społecznego”. [4] Profesor E. Jarosz, określa „dojrzałość szkolną jako osiągnięcie przez dziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi możliwościami rozwojowymi a wymaganiami szkoły. [5]”
Osiągnięcie gotowości szkolnej jest procesem długotrwałym, gdyż dziecko musi nabyć wiele określonych doświadczeń i kompetencji oraz nauczyć się takich form myślenia i działania, które pozwolą mu aktywnie zaadaptować się do nowych warunków w szkole. Im pełniejsza dojrzałość emocjonalna, społeczna, fizyczna, umysłowa dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oraz im korzystniejsze czynniki indywidualne i lepsze warunki środowiskowe, tym większa gwarancja powodzenia dziecka w nauce.
Na osiągnięcie stanu gotowości szkolnej składają się osiągnięcia rozwojowe w trzech sferach: fizycznej, umysłowej oraz emocjonalno-społecznej.
Podstawowym przejawem dojrzałości w sferze fizycznej wg B. Zakrzewskiej są:
· zadowalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie,
· nieuszkodzony wzrok i słuch,
· prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny,
· sprawność ogólna, ruchowa i manualna,
· zgrabne, precyzyjne ruchy ciała,
· sprawne ruchy rąk,
· znajomość orientacji kierunkowo-przestrzennej,
· znajomość stron prawa – lewa,
· zrównoważona dynamika procesów nerwowych,
· ustalona lateralizacja (czyli przewaga jednej strony ciała dziecka nad drugą).
Dojrzałość do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery fizycznej to prawidłowy rozwój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki. W zakresie motoryki dużej dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole sprawnie i płynnie porusza się, potrafi utrzymać równowagę, wykazuje właściwe napięcie mięśniowe, przyjmuje prawidłową postawę ciała, biega, skacze, sprawnie rzuca i chwyta piłkę.
Z kolei w zakresie motoryki małej (niezmiernie istotnej w nauce pisania) dziecko powinno posiadać umiejętność kontroli i precyzji ruchów ramion, nadgarstków i palców. Ważna jest także szybkość, precyzja i dokładność ruchów rąk oraz dostosowanie ich do wykonywanej czynności.
Wśród niezbędnych osiągnięć dziecka w sferze emocjonalno-społecznej cytowana powyżej B. Zakrzewska wymienia:
· chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz z nauczycielem,
· samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
· zdolność przystosowania się w nowym środowisku,
· równowagę uczuciową,
· zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie,
· wrażliwość na potrzeby innych,
· obowiązkowość,
· wytrwałość,
· sumienność w zleconych zadaniach,
· wiarę w siebie,
· niezniechęcanie się trudnościami,
· samokontrolę swego zachowania i wykonywanej pracy.
Właściwy poziom rozwoju emocjonalnego dziecka w chwili przekraczania progu szkoły uważa się za kluczowy, gdyż decyduje on o umiejętności panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami, a także przyjmowaniu uwag.
O dojrzałości do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery umysłowej świadczą: właściwy rozwój funkcji spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz mowy. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, uwzględnia się także funkcje, które decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania takie jak: poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej.
B. Zakrzewska wskazuje, iż dziecko, które osiągnęło dojrzałość w sferze intelektualnej:
· przejawia aktywność poznawczą,
· przejawia zainteresowane tym, co je otacza,
· wykazuje chęć do nauki czytania, pisania, matematyki,
· posługuje się mową poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym,
· w sposób zrozumiały, logiczny przekazuje swoje myśli,
· wypowiada się na temat swoich przeżyć oraz formuje poprawnie własne sądy,
· koncentruje przez dłuższy czas uwagę na określonym temacie,
· łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, informacje,
· wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce,
· różnicuje, porównuje, odtwarza figury geometryczne,
· odróżnia kierunki, położenie, a także proporcje odwzorowanych form graficznych,
· zapamiętuje proste melodie, rymowanki,
· przeprowadza analizę i syntezę liter, głosek, sylab,
· odwzorowuje,
· czyta proste wyrazy,
· zna podstawowe pojęcia matematyczne.[6]
Rodzice doskonale znają swoje dzieci, gdyż spędzają z nimi najwięcej czasu. Dorośli uważnie obserwują pociechy, dostrzegają najmniejsze zmiany w wyglądzie i w zachowaniu, słuchają mowy, dostrzegają, czego się nauczyły, ale również potrafią przewidzieć, w jaki sposób zareagują na nowe sytuacje.
To właśnie obserwacja dziecka w różnych sytuacjach życiowych dostarcza rodzicowi informacji na temat przebiegu rozwoju w obrębie sfer, które mają znaczenie w osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Bywa, że rodzic zauważy u swojego dziecka, coś, co wzbudzi jego niepokój i wówczas zwraca się o pomoc do specjalisty. W przypadku niewyraźnej mowy będzie to logopeda, a w przypadku wątpliwości na temat gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole będzie to Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna, która przeprowadzi test dojrzałości szkolnej.
Rodzice, którzy chcą wesprzeć swoje dziecko na progu edukacji szkolnej, przede wszystkim powinni znaleźć dla niego czas, by wspólnie z nim zdobywać nowe doświadczenia, uczyć się, bawić, słuchać i rozmawiać, aktywnie spędzać czas oraz budować przekonanie o własnej wartości dziecka i wiarę w jego możliwości. Warto także wspólnie z dzieckiem wykorzystać potencjał nowoczesnej platformy edukacyjnej. Świetnym przykładem jest Squla, z którą można podczas dobrej zabawy w quizach edukacyjnych „Rozgrzewka przed szkołą” sprawdzić poziom przygotowania dziecka do szkoły.
Rodzice, wspierajcie swoje dzieci, pokazujcie im co dobre, a co złe, nie chrońcie ich nadmiernie i dajcie im troszkę swobody w działaniu, a rozpoczęcie nauki w szkole będzie dla dziecka początkiem fascynującej podróży w krainę wiedzy!
BIBLIOGRAFIA:
· [1] S. Szuman, Studia nad rozwojem psychicznym dziecka, WSiP, Warszawa,1986.
· [2] S. Schuman, O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich, Nowa Szkoła nr 6,9,10,11, 1962 r.
· [3] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981, str.54
· [4] E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa 2006, s. 183.
· [5] E. Jarosz, Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2006, s. 69.
· [6] Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP 2003