Obowiązki domowe dzieci w wieku przedszkolnym - dlaczego dzieci powinny pomagać w domu?

Rodzina jako naturalna grupa odniesienia, w której ma miejsce silna identyfikacja emocjonalna, zapewnia nie tylko poczucie wspólnoty i więzi, ale także warunki do optymalnego rozwoju wszystkich jej członków. W procesie uczenia się zasadniczą rolę odgrywa kontakt psychiczny dziecka z  rodzicami i  działające w tym kontekście mechanizmy naśladownictwa, identyfikacji i modelowania. Dzieci powinny dbać nie tylko o swoją przestrzeń, ale i z wiekiem przejmować coraz trudniejsze obowiązki/prace domowe. Dlatego też ważne jest, aby dzieci od najmłodszych lat miały swoje obowiązki w domu. Angażowanie dziecka do obowiązków uczy je samodzielności, samodyscypliny i umiejętności efektywnego zarządzania własnym czasem. Rodzice z kolei zyskują możliwość dodatkowej interakcji z dzieckiem. Wspólne obowiązki, czyli aktywności dzieci i rodziców w warunkach domowych, są równie skuteczne w zacieśnianiu relacji wewnątrz rodziny, jak integracja poprzez zabawę.

Samodzielność człowieka jest dyspozycją niezwykle istotną do podejmowania wyzwań i działań zgodnie z własną wolą. Wiąże się z gotowością do podjęcia kolejnych prób działania w celu realizacji zamierzenia, a także z umiejętnością poniesienia konsekwencji własnych wyborów i decyzji. Osiągnięcia dziecka w wieku przedszkolnym w tym zakresie są podstawowym warunkiem koniecznym dla rozwoju wielu innych sfer osobowości, w  tym sfery motywacji, sfery wolicjonalnej (dotyczącej wyznaczania celów i ich realizacji), adekwatnego obrazu własnej osoby. Samodzielność warunkuje też prawidłowe relacje społeczne dziecka. Uzyskanie samodzielności praktycznej, obejmującej różne obszary jego codziennego funkcjonowania, jest konieczne dla pomyślnej realizacji kolejnych ról społecznych i zadań rozwojowych, które stoją przed nim pod koniec edukacji przedszkolnej (Kuszak 2006). Przygotowanie dzieci do samodzielności i  odpowiedzialności w  życiu dorosłym rozpoczyna się w rodzinie, w momencie pojawienia się dziecka na świecie. Właściwe postawy rodzicielskie powodują, że dziecko jest ufne wobec swoich rodziców, zwraca się do nich po rady i pomoc, jest zadowolone z rezultatów własnego wysiłku i pracy, zdolne do współdziałania z rówieśnikami oraz podejmowania zobowiązań, potrafi troszczyć się o własność swoją i innych. Jest pomysłowe, bystre, pewne siebie, łatwo przystosowuje się do różnych sytuacji społecznych. Przejawia dążenie do pokonywania różnych przeszkód, kończenia czynności rozpoczętych i rozwiązywania trudnych zadań, podejmowania czynności z własnej inicjatywy (Ziemska 2006).

W procesie uczenia się zasadniczą rolę odgrywa kontakt psychiczny dziecka z rodzicami i  działające w  tym kontekście mechanizmy naśladownictwa, identyfikacji i modelowania. „Poprzez naśladowanie dziecko uczy się od swoich rodziców znacznej części form swego zachowania, bez konieczności stosowania w rozległym zakresie metod prób i błędów po to, by móc się przekonać, jakie standardy zachowania są nagradzane w społeczności, w której żyje”. Spuścizna doświadczeń wyniesiona z domu rodzinnego ma olbrzymie znaczenie w rozwoju człowieka (Przybył 2001). „Dziecko uczestnicząc w codziennych, naturalnych sytuacjach życia rodzinnego, w bezpośrednich interakcjach między członkami rodziny, przyswaja elementarną wiedzę o świecie, wartościach, normach moralno-społecznych, kulturze domu rodzinnego, poznaje sposoby zaspokajania wielu potrzeb, rozwijania własnych zainteresowań” (Izdebska 2000). Maria Pecyna podkreśla, że więź dziecka z rodzicami uruchamia mechanizm identyfikacji, polegający na budowaniu własnego Ja pod wpływem wzoru osobowego. „Nie jest to zwykłe naśladownictwo, ale wewnętrzne przyswajanie warunków sprzyjających osiąganiu tego podobieństwa. [...] obrany za model rodzic jest jakby scenariuszem, który służy do kształtowania struktur osobowości”

Ludzie zdolni są do naśladowania zachowań, które obserwowali u innych osób, w związku z tym, w wyniku obserwacji różnych działań wielu osób, możliwe jest dochodzenie do nowych, innowacyjnych rozwiązań, do samodzielnych działań twórczych. Tak więc dziecko, które może naśladować różne wzory, stykać się z różnorodnymi bodźcami, ma szansę rozwinąć własne, samodzielne działania, mimo iż wzorowane na działaniach osób z otoczenia. Tak więc rozumiane naśladowanie nie jest wiernym kopiowaniem zachowań innych, ale pozwala na stworzenie, własnych indywidualnych rozwiązań (Kuszak 2006).

Samodzielność ujmowana jest w różnych kategoriach np.: jako nawyk, dążenia podmiotowe lub jako określoną postawę życiową wobec siebie i otoczenia społecznego. Samodzielność jest interpretowana jako wynik gromadzenia doświadczeń w ciągu całego życia jednostki (Kuszak 2006: 11). Angażowanie dziecka do obowiązków uczy je samodyscypliny i umiejętności efektywnego zarządzania własnym czasem. Rodzice z kolei zyskują możliwość dodatkowej  interakcji z dzieckiem. Wspólne obowiązki są równie skuteczne w zacieśnianiu relacji wewnątrz rodziny jak integracja poprzez zabawę. W okresie przedszkolnym rolę wpierającą rodzinę w wychowaniu dziecka pełni przedszkole. Edukacja jest doświadczeniem społecznym, które pozwala człowiekowi sprawnie i skutecznie działać w otaczającym świecie. Człowiek uczy się za sprawą relacji z otoczeniem i aktywnie buduje wiedzę i umiejętności, nabywa kluczowe kompetencje, wzbogaca swoje stosunki z innymi ludźmi. Nauczyciel w swojej działalności edukacyjnej powinien poszukiwać takich rozwiązań metodycznych i organizacyjnych, które umożliwią dzieciom podejmowanie różnorodnej aktywności poznawczej, dzięki której w optymalny sposób będą osiągane cele edukacyjne. Dorosły może ingerować w rozwój dziecka za pomocą kilku rodzajów oddziaływań: • może tworzyć mu przestrzeń do działania, • może podejmować działania mające na celu przyspieszenie tych zmian w rozwoju dziecka, • może zmieniać kierunek jego działania i przekształcać według nowych zasad (Brzezińska 2000).

W opinii J. Brunera uczenie się to szukanie schematów, regularności i przewidywalności, a nauczanie równoznaczne jest z pomaganiem w kształtowaniu i odkrywaniu podobnych schematów i zasad. Najważniejszą przesłanką jest kształtowanie aktywnej postawy badacza wobec otoczenia, uczenie samodzielności w myśleniu i rozwiązywaniu problemów oraz rozwijanie zainteresowań dziecka. Pozwala to na wybór aktywności dzieciom w zależności od poziomu rozwoju, pobudza do myślenia, uczy zastosowania nowo nabytej wiedzy w praktyce oraz dzielenia się informacjami z innymi, kształtując tym samym kompetencje komunikacyjne i społeczne.

Psycholodzy coraz częściej podkreślają, że nakładanie na dziecko obowiązków domowych może mieć wspaniały wpływ na jego rozwój, jak również warunkować jego sukcesy odnoszone w życiu dorosłym. Dlatego rodzice nie powinni wahać się lub mieć wyrzutów sumienia, stawiając dziecku określone wymagania. Najważniejsze, aby były one dopasowane do rozwoju dziecka i jego możliwości. Podział i zakres prac zależy od wieku dziecka i decyzji rodziców. Ważne jest także to, aby w wychowywaniu dziecka od małego kłaść nacisk na takie zasady: szanowanie rodziców, reagowanie na prośby, okazywanie wdzięczności, szanowanie pracy innych, dbanie o zabawki.

Bibliografia:

·    Artykuł naukowy (fragmenty ) Jolanta Barszcz-Skowronek UMCS Lublin Wydział Pedagogiki i Psychologii Zakład Pedagogiki Przedszkolne

·      Sugerowane cytowanie: Barszcz-Skowronek J. (2019). Obowiązki domowe w świadomości dzieci w wieku przedszkolnym, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, vol. 14, nr 1(51), s. 83–94. DOI: 10.35765/eetp.2019.1451.06